ՀԱՎԱՔՎԵԼ Է 23 000 ՍՏՈՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Հարցազրույց  ճարտարապետ Սարհատ Պետրոսյանի հետ, ով Մոսկվա կինոթատրոնի ամառային դահլիճի պաշտպանության ստորագրահավաքի նախաձեռնողներից

Սարհատ, ստորագրահավաքը վերջացավ,  քանի՞ ստորագրություն ունեք:
 
Մեկ շաբաթվա ընթացքում 23.388 ստորագրություն, որոնք ուղարկվել են նախագահին, ԱԺ նախագահին, կաթողիկոսին և վարչապետին` չորս հիմնական պահանջով, որոնք հիմնականում վերաբերում են Մոսկվա կինոթատրոնի ամառային դահլիճը չքանդելուն: Չորս հիմնական պահանջներն են` առաջին` այն հանվել է հուշարձանների ցանկից օրենքի կոպիտ խախտումով, երկրորդ`  ճարտարապետական հանրությունը գրեթե վստահ է, որ այն ճարտարապետական արժեք է և չպետք է քանդվի, երրորդ` սա շարունակությունն  է քաղաքի հետ անխնա ձևով վարվելու և պատմանական շերտերը չպահպանելու, 4-րդ` հասարակությունը պահանջում է, որ նման կարգի քաղաքաշինական գործընթացներում ինքն իր կարծիքն արտահայտելու հնարավորություն ունենա և իրենից գաղտնի ոչինչ չարվի:

Սարհատ, մինչ այդ էլ պայքարում էիք Հյուսիսային պողոտայի,  Բուզանդի փողոցի համար, բայց արդյունք չեղավ: Ինչո՞ւ հանկարծ այս մի կետից այսքան մեծ աղմուկ:
Այն ժամանակ էլ արդյունք եղավ. օրինակ` Հին Էրիվան թաղամասի կառուցումը մեր այն ժամանակվա ցույցերի արդյունքն  է, որը սկսվել է 2004-ից, երբ մենք նոր էինք ավարտել, և  «անլվա» ճարտարապետներով ինչ-որ արդյունքի հասանք: Բնականաբար, հիմա խնդիրը մի քիչ ավելի լոկալ է, բայց  նաև մի քանի փաստ կա, որոնք իսկապես ազդում են այս ամենի վրա: Առաջինը` ինտերնետի շատ մեծ հնարավորությունն  է. այս նախաձեռնությունն ինտերնետում է կայացել և զարգացել` հանձին facebook սոցիալական ցանցի: Երկրորդ ամենակարևոր խնդիրն այն է, որ երբ մենք այն ժամանակ պայքարում էինք Երևանի 17-18-րդ  դարի պատմական շենքերի համար, ոչ բոլոր ճարտարապետներն էին, որ կիսում էին մեզ հետ այն կարծիքը, որ այդ շենքերն արժեքավոր են, որովհետև զուտ խորհրդային տարիների ճարտարապետական կրթության ամենամեծ բացերից մեկն այն  է, որ նախասովետական Երևանը գյուղաքաղաք է եղել, և ինչ-որ  չէր կառուցվել մինչև ռուսների Հայաստան մտնելը, դրանք արժեքավոր չէին: Բացի այդ, այս անգամ ոչ թե ինչ-որ մեկն իր շահի համար է անում, այլ հայոց եկեղեցին, որի մի մասն ենք: Ինքս էլ` որպես եկեղեցու հետևորդ, մի քիչ նեղվում եմ, երբեմն էլ զայրանում, որ այն եկեղեցին, որի մի մասն եմ, նորից շարունակում է կրկնել այն նույն սխալները, ինչ  խորհրդային տարիներին: Բացի այդ, եթե Հյուսիսային պողոտայի դեպքում իմանում էինք այն ժամանակ, երբ բուլդուզերները գալիս էին շենքը քանդելու, հիմա կառավարության համեմատաբար թափանցիկ աշխատելու արդյունքում մենք որոշումը դեռ քննակման մակարդակում ենք իմանում: Այստեղ ես շատ եմ կարևորում այն  փաստը, որ շատ երիտասարդներ մեզ միացան. երկու կարևոր մոտեցում կա` նախ իրենք դեմ էին, որ քաղաքի պատմական շերտը չի պահպանվում, երկորդ` ամենակարևոր փաստը` նոր կառուցվող ճարտարապետության անորակությունն է: Օրերս մի քաղաքացի շատ տիպիկ բնորոշում տվեց` անվանելով ներկայիս ճարտարապետությունը պսևդո: Ինձ ուղղակի հիացնում է, որ մենք ունենք նման քաղաքացիներ, որովհետև մեզ` երիտասարդ ճարտարապետներիս էլ  դուր չի գալիս այն, ինչ վերջին 20 տարվա ընթացքում կառուցվում է:

Օղակաձև այգու մեջ վեր է խոյանում անհասկանալի մի  շենք. չե՞ք մտածել նմանօրինակ մի ակցիա կազմակերպել դրա համար: Եվ, առհասարակ Ձեզ` որպես ճարտարապետի, այն դո՞ւր է գալիս:
Ինքս էությամբ ժողովրդավար եմ և գտնում եմ, որ քաղաքաշինությունն  էլ պետք է լինի ժողովրդավար, և չպետք է լինեն գլխավոր մասնագետներ: Պարզապես պետք է ստեղծվի նորմաների բազա, որը համակարգում է քաղաքը,  որովհետև եթե մի հոգի պատասխանատու լինի քաղաքի համար և իր էսթետիկ և ոչ էսթետիկ ցանկությունների հիման վրա շենք կառուցվի, դա նախևառաջ կոռուպցիայի բուն է, երկրորդ` անարդար է, որովհետև կարող է  նրան դուր է գալիս, բայց մնացածին` ոչ: Իսկ ինչ վերաբերում է Ձեր ասած շենքին, ապա այն ինձ դուր չի գալիս, ինչպես և վերջին 20 տարվա ընթացքում կառուցված շատ շենքեր: Մենք` ճարտարապետներս, դժգոհ ենք` ինչ են անում, դրանց մեջ պատմականությունը չի պահպանվում: Այստեղ կան արտաքին և ներքին գործոններ. արտաքին գործոնները  չենք քննարկում` կոռուպցիան է, պետական համակարգի անկատարությունը, բայց ներքին գործոնն այն է, որ ճարտարապետներն իրենց դիրքորոշումը չեն հայտնում, և վերջին 20 տարվա մեջ մենք չունենք ճարտարապետության ոլորտի պետական պաշտոնյա, ով  դեմ գնա իր վերադասի ցանկությանը («չաճեցնի» հերթական բարձրահարկ շենքը), և հրաժարական տա իր պաշտոնի համար: Վերջին տասը տարվա մեջ Հյուսիսային պողոտայով սկսվեց ճարտարապետի որպես մասնագետի հեղինակազրկումը:

Ի՞նչ եք կարծում, կարո՞ղ է սա զսպաշապիկ հանդիսանալ հետագայում մյուս ճարտարապետական շինությունների համար:
Այս աննախադեպ նախադեպը կարող է լինել այն ժամանակ, եթե մենք` ճարտարապետներս, ապացուցենք, որ մենք միայն Մոսկվա կինոթատրոնը չենք պաշտպանում, մենք դրան պետք է հասնենք: Ամառային կինոդահլիճը պետք է հետ վերադառնա հուշարձանների ցանկի մեջ, վերականգնի իր նախնական տեսքը, և Ճարտարապետների միությունը, որն այս օրերի ընթացքում իր հեղինակությունը բարձրացրեց, ուղղակի ակումբից վերածվի գործող  կազմակերպության: Մենք ինքներս պետք է մոտեցումը փոխենք:

Այուամենայնիվ, եթե որոշենք փոխվել, ի՞նչ եք կարծում,  դեռ պահպանվո՞ւմ է Երևան քաղաքի տեսքը, ինչ-որ բան հնարավո՞ր է փրկել: Կարելի՞ է  պատկերացնել, որ ինչ-որ ժամանակ Հյուսիսային պողոտան կարող է վերանալ:
Ինձ թվում է` Հյուսիսային պողոտան չի կարող վերանալ, դեռ այն պետք է ավարտվի: Հյուսիսային պողոտան մի հատ լքված թաղամաս է, ուղղակի չի կարելի քաղաքի հետ այդպես դանակով դաժան վարվել, որովհետև արդյունքը տեսնում ենք: Եվ եթե 20 տարի հետո Հյուսիսային պողոտայի շենքերը քանդելու խնդիր դրվի, ես նույն ձևով պայքարելու եմ այդ շենքերի համար, որովհետև կնշանակի նույն սխալն ենք կրկնում: Հյուսիսային պողոտայի հեղինակները որքան էլ սխալ գտնվեցին, բայց դա այսօր մեր տգիտության, խավար մտածելակերպի ժամանակների արդյունքն է, և դա պետք է մնա այնքան, որ մենք այլևս նման սխալ չկրկնենք:

Եկեղեցին չի հավատում ձեր անկեղծ մղումներին, պայքարին, ինչո՞ւ չկա երկխոսություն:
Ինձ թվում է` կապը մեր և եկեղեցու մեջ լավ չի աշխատում, այսինքն` շփումը միջնորդավորված է, և միջորդավորված շփման արդյունքում, այն վերաբերմունքը... իրենք չեն լսում, կամ եթե լսում են, ուրիշ ակնոցով են նայում: Եկեղեցին այն կարծիքն է, որ սա ինչ-որ մի աղանդավորական շարժում է:

Ինչո՞ւ հանկարծ Ճարտարապետների միությունն այս աստիճան ակտիվացավ:
Միշտ էլ ակտիվ էր, բայց այսքան միասնական չէր: Սա իսկապես Երևանի ամենամոդեռն կառույցներից մեկն է: Բացի այդ, երկրում վերջին 2-3 տարիների ընթացում ինչ-որ բան է փոխվել.  և' քաղաքացիական դիրքորոշում կա, և' նախարարների ցանկում կարելի է տեսնել մարդիկ, ովքեր թեև գործնականում դեռ այնքան էլ ակտիվ չեն, բայց մի փոքր այլ են: Այս կառավարությունը, համեմատած նախորդ կառավարությանը, մի քայլ առաջ է և գտնվում է որակապես նոր մակարդակի վրա, որն իր որոշումները քաջություն ունի փոխելու. Օրինակ` դրա վառ ապացույցն է Ջրվեժի դենդրոպարկը, որը կառավարությունը բնապահպանական կազամակերպությունների ճնշման հետևանքով իր որոշման մեջ փոփոխություն կատարեց: Սա այն կառավարություն է, որը տեղեկատվությունը շատ բաց հրապարակում է: Չեմ ասում ամեն  ինչ լավ է աշխատում, պարզապես կան քայլեր, որոնք նախադեպ են ստեղծում, ու դա լավ է:

Օրերս մտավորականները նամակով դիմեցին կաթողիկոսին. ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ կլինի այսքանից հետո:
Ինձ թվում է` հաղթելու է խոհեմությունը և նաև այն կողմը, ով ավելի լավ է հինավորում իր դիրքորոշումը:

Թե՞ ով ավելի ուժեղ է:
Ես չեմ կարծում, կարծում եմ այդ ժամանակները անցել են:

Բայց եթե հաղթեն կառավարությունն ու եկեղեցին, կասեն, որ ուժեղ են նրանք:
Եթե այդպես լինի, ապա ես կասեմ, որ մենք մեկ անգամ ևս կորցրեցինք այն հույսը, որ մենք նույնիսկ շատ լինելու դեպքում էլ որևէ բանի չենք հասնում: Բայց ես առավել քան վստահ եմ, որ սա ինչ-որ արդյունք է ունենալու, և կարող է գտնվեն լուծումներ:

 

ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ

http://lragir.am/armsrc/interview33514.html

EASA 2010 at Manchester

Եվրոպայի ուսանող ճարտարապետներ համագումարի  2010 թվականի ամառային  հավաքը (EASA Summer Camp) տեղի է ունենալու Մեծ Բրիտանիայի Մանչեստր քաղաքումª հուլիսի 31-ից oգոստոս 14-ը:

Հայաստանին հատկացված է 4 տեղ: Յուրաքանչյուր մասնակից պետք է վճարի 115 եվրո մասնակցության համար, որը ծածկելու է բնակության եւ սննդի ծախսերը: Ճանապարհածախսը եւ վիզայի գումարները ներառված չեն եւ հոգում են մասնակիցները: Այս տարվա թեման էª ԻՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆ (Identity): Մասնակիցները թեմային եւ հավաքի այլ մանրամասներին կարող են ծանոթանալ www.easauk.net համացանցում գտնող կայքից:

Մասնակիցների ընտրությունը կատարվելու է հետեւյալ նախընտրությամբ. 

• ներկայացնեն լավագույն անգլերեն հոդվածը “Identity” թեմայով,  մասնակցած լինել EASA-ի կողմից հայտարարված ցանկացած մրցույթին,
• լինեն ճարտարապետության ֆակուլտետի ուսանողներ,
• լինեն բակալավրիատուրայի 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ եւ մագիստրատուրայի 5-րդ կուրսի ուսանողներ, կամ ասպիրանտ,
• լինեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ,
• մասնակցեն EASA-ի միջոցառումներին առաջին անգամվա համար,
• տիրապետեն անգլերեն լեզվին բանավոր հաղորդակցական մակարդակում,
• պատրաստ լինեն շփման եւ համատեղ աշխատելու տարբեր սեմինարներում:

Մասնակցության հայտ պետք է ներկայացնել սկսած սույն թվականի մարտի 9-ի ժամը 09:00-ից մինչեւ մարտի 29-ի ժամը 24:00-ը: Այն նամակները որոնք կուշանան կամ կստացվեն ավելի վաղ չեն ընդունվելու:

Մասնակցության հայտ պետք է ուղարկելով նամակ easa.armenia@gmail.com հասցեին նշելով Ձեր տվյլները (անունը, ազգանունը, խմբի համարը, հեռախոսի համարը,  էլեկտրոնային փոստի հասցե) եւ կից անգլերենով մեկ էջը չգերազանցող հոդված:

Այն մասնակիցները որոնք կհամապատասխանեն վերոնշյալ պահանջներին կհամարվեն մասնակիցներ, որոնց կտրամադրվեն մնացած փաստաթղթերը:
Անհրաժեշտ թվով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ եւ ճարտարապետության ուսանողներ չլինելու դեպքում հնարավորություն կտրվի նաեւ այլ երկրների քաղաքացիություն ունեցող անձանց եւ այլ մասնագիտության ուասնողներին մասնակցելու:

խոհեր

կան ճարտարապետների շատ փոքր խումբ որոնք եւ ունեն քաջություն հայտնելու իրենց տեսակտը զոհելով ինչ որ բաներ՝ պատվերներ գումար եւ այլն։ դրանք շատ քիչ են ոնց որ ասեց արսենը։ նման վիճակ կա ամեն ոլորտներում։ ճարտարապետություն տարբերվումա մյուսներից որ տարբեր տեսակի մարդիկ կարողանում են տեսակետ հայտնել ու դա շատ լավա ու իսկականից հարստացնումա ճարտարապատությունը որպես մտածողություն։

արսենի հետ մենք շատ ենք պայքրել դալմաայատիպ խուժանությունների դեմ։ մեկ մեկ շատ փոքր հաջողություններ ենք ունեցել մեկ մեկ էլ ոչ մի բանի չենք հասել։ քանի որ մնացյալ ճարտարապետները ինչ ինչ պատճառներով չեն աջակցել։

այս դեպքը էն միակ դեպքերիցա որ կարող հաջողություն լինի քենի որ հատվում են մի քանի տարբեր մոտեցումներ որոնց մասին արսենը լավագույնս ներկայացրել իրա գրառումում։ այսինքն մենք մտ քանի հոգով դեմ ենք որ տեղի են ունենում երեւանի հերնանիծումները ու մեկ էլ այս դեպքում հերնանիծողներն էլ միանում են մեզ ու ասում են որ յա հերն մի անիծեք... ու սա հաջողության դեպքում կարողա իրա հետ բերի շարունակական շղթա։ չնայած այդ ժամանակ հենց մեր հետիններկ կսկսեն խուժանություն անել երեւի... բայց մենք կունենանք նախադեպ... սա շատ կարեւոր բանա... իսկ ես որպես ճարտարապետ արսանից շատ ավելի վատատես եմ մեր ճարտարապետական հանրույթի հանդեպ։ ես գտնում եմ իրենք ուղղակի խավարամիտ են ու անսկզբունք... արսենը փորձելա դրանց համար հիմնավորումներ բերի որոնք ինձ չեն համոզում։ չեմ ուզում ասեմ որ քաղաքացի չեն բան ման... ուղղակի ինձ թվումա անպատասխանատու են իրենց կոչման հանդեպ ու չեն մտածոմւ ինչ են անում հաճախ ու չեն փորձում ուրիշ հայացքով նայեն այս ամենին ու հստակ կերպով իրենց դիրքորոշմանը տեր լինեն լսելով ուրիշներին...

Փրկենք կ/թ Մոսկվան

 Հարգելիներ կարող եք կարդալ կից նամակը որ ուղարկվելու է Կաթողիկոսին ու Վարչապետին։
Ցանկության դեպքում կարող եք միանալ...


___________________________________________________________________
 

Նորին Սուրբ Օծություն Տ.Տ.
Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին

ք. Երեւան
08 մարտ 2010թ.

Վեհափա’ռ Տեր,

Տեղեկացանք, որ ՀՀ Կառավարությունը, սույն թվականի փետրվարի 25-ին, որոշում է ընդունել` Երեւանի Աբովյան փողոց 18 հասցեում գտնվող ՙՄոսկվա՚ կինոթատրոնի ամառային դահլիճի շենքի զբաղեցրած հողատարածքն անհատույց` սեփականության իրավունքով օտարել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին` նախկինում խորհրդային իշխանության կողմից քանդված Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցու տեսքին համապատասխան նոր եկեղեցի կառուցելու համար:
Արժեւորելով հայ առաքելական եկեղեցու արդի դերակատարությունը անկախ Հայաստանի Հանրապետության շենացման գործում, ինչպես նաեւ գիտակցելով, որ քաղաքային տարածքների պատմականորեն ձեւավորված, ապա խեղաթյուրված միջավայրերը պետք է վերականգնվեն ու վերաիմաստավորվեն, գտնում ենք, որ այս նախաձեռնությունը տեղին չէ:
Նախեւառաջ գտնում ենք, որ, հատկապես այս դեպքում, անթույլատրելի է կրկնել խորհրդային անհավատ իշխանության հակապատմական սխալը եւ մշակութային մեկ արժեքի հաշվին ստեղծել մեկ ուրիշը: 
ՙՄոսկվա՚ կինոթատրոնի ամառային դահլիճի շենքը (ճարտարապետներ Սպարտակ Կնտեղցյան եւ Թելման Գեւորգյան) հիրավի հանդիսանում է Երեւան քաղաքի արդի ճարտարապետության լավագույն կառույցներից մեկը, որը ցավոք սրտի ըստ արժանվույն չի կիրառվել եւ խնմավել: Այն մեր քաղաքի սակավաթիվ այն կառույցներից է, որն ունի բարձրարժեք ճարտարապետական լուծումներ ու լավագույնս ներգծված է մեր քաղաքին: Լինելով Երեւան քաղաքի միակ բացօթյա դահլիճը, այն միշտ էլ հանդիսացել է երեւանցիների սիրված մշակութային վայրերից մեկը, որի լավագույն օրինակն է նախորդ տարի տեղի ունեցած ՙԲաց երաժշտական փառատոնը՚:
Գտնում ենք, որ քաղաքային մշակույթի կարեւոր մաս կազմող նմանատիպ միջավայրերի փոփոխության դեպքում անհրաժեշտ է հաշվի առնել հասարակության լայն շրջանակների տեսակետները հասարակական քննարկումների միջոցովª  բացառելու կամ նվազագույնին հասցնելու հնարավոր սխալները:

Վեհափա’ռ Տեր,
Մենք` ներքոստորագրողներս, մեծագույն հավատով առ Աստված եւ հարգանքով առ հայոց եկեղեցի` լիահույս ենք, որ մեծահոգաբար կհրաժարվեք այս նախաձեռնությունից` ի նշան խորաթափանցության եւ հայ ժողովրդի մշակութային արժեքների նկատմամբ հարգանքի:

Հարգանքներով,


_________________________________________________________________________




ՀՀ Վարչապետ
պրն. Տիգրան Սարգսյանին

ք. Երեւան
08 մարտ 2010թ.

Հարգելի պարոն Սարգսյան,

Տեղեկացանք, որ ՀՀ Կառավարությունը, սույն թվականի փետրվարի 25-ին, որոշում է ընդունել` Երեւանի Աբովյան փողոց 18 հասցեում գտնվող ՙՄոսկվա՚ կինոթատրոնի ամառային դահլիճի շենքի զբաղեցրած հողատարածքն անհատույց` սեփականության իրավունքով օտարել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին` նախկինում խորհրդային իշխանության կողմից քանդված Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցու տեսքին համապատասխան նոր եկեղեցի կառուցելու համար:
Արժեւորելով հայ առաքելական եկեղեցու արդի դերակատարությունը անկախ Հայաստանի Հանրապետության շենացման գործում, ինչպես նաեւ գիտակցելով, որ քաղաքային տարածքների պատմականորեն ձեւավորված, ապա խեղաթյուրված միջավայրերը պետք է վերականգնվեն ու վերաիմաստավորվեն, գտնում ենք, որ այս նախաձեռնությունը տեղին չէ:
Նախեւառաջ գտնում ենք, որ, հատկապես այս դեպքում, անթույլատրելի է կրկնել խորհրդային անհավատ իշխանության հակապատմական սխալը եւ մշակութային մեկ արժեքի հաշվին ստեղծել մեկ ուրիշը: 
ՙՄոսկվա՚ կինոթատրոնի ամառային դահլիճի շենքը (ճարտարապետներ Սպարտակ Կնտեղցյան եւ Թելման Գեւորգյան) հիրավի հանդիսանում է Երեւան քաղաքի արդի ճարտարապետության լավագույն կառույցներից մեկը, որը ցավոք սրտի ըստ արժանվույն չի կիրառվել եւ խնմավել: Այն մեր քաղաքի այն սակավաթիվ կառույցներից է, որն ունի բարձրարժեք ճարտարապետական լուծումներ ու լավագույնս ներգծված է մեր քաղաքին: Լինելով Երեւան քաղաքի միակ բացօթյա դահլիճը, այն միշտ էլ հանդիսացել է երեւանցիների սիրված մշակութային վայրերից մեկը, որի լավագույն օրինակն է նախորդ տարի տեղի ունեցած ՙԲաց երաժշտական փառատոնը՚:
Գտնում ենք, որ նմանատիպ քաղաքային մշակույթի կարեւոր մաս կազմող միջավայրերի փոփոխության դեպքում անհրաժեշտ է հաշվի առնել հասարակության լայն շրջանակների տեսակետները հասարակական քննարկումների միջոցովª  բացառելու կամ նվազագույնին հասցնելու հնարավոր սխալները:
Նույնաբովանդակ նամակով դիմել ենք նաև Նորին Սուրբ Օծություն Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին, մեծագույն հավատով առ Աստված եւ հարգանքով առ հայոց եկեղեցի, հայցելով իր հայրապետական աջակցությունը կասեցնելու համար այս նախաձեռնությունը:
Ելնելով այս ամենից, մենք` ներքոստորագրողներս, լիահույս ենք, որ Մայր Աթոռը եւ ՀՀ Կառավարությունը կհրաժարվեն այս նախաձեռնությունից` ի նշան խորաթափանցության եւ հայ ժողովրդի մշակութային արժեքների նկատմամբ հարգանքի:

Հարգանքներով,


_________________________________________________________________________________

20-21 դարերի աշխարհիկ ճարտարապետությունը Հայաստանում

Ռուբեն ԱՆԳԱԼԱԴՅԱՆ | Հունիս 6, 2008 | www.168.am

Հայ ժողովուրդը, 1918թ. անկախություն ձեռք բերելով, «ձեռք բերեց» նաեւ իր ճարտարապետին` Ալեքսանդր Թամանյանին: Ի դեպ, նա ոչ միայն մեծ ճարտարապետ էր, այլեւ մեծ քաղաքաշինարար ու մեծ մարդ:

Եվ այսպես, ազգային ճարտարապետություն եւ քաղաքաշինություն ունենալու համար անհրաժե՞շտ է արդյոք ազգային պետություն ունենալ: Անշո՛ւշտ: Առանց դրա անհնարին է հասկանալ, թե ո՞վ է պատվիրատուն տվյալ տարածքում:

Հայերի ինտեգրումը Բյուզանդական, ապա եւ՝ Օսմանյան կայսրություններում իրենց ծիլերը տվեցին. այդ կայսրություններում ճարտարապետներից շատերը հայեր էին, սակայն նրանց ստեղծած ճարտարապետությունը բյուզանդական էր եւ օսմանյան: Եվ այստեղ ոչ մի անարդարություն չկա. առանց ազգային պետության գոյություն չունի համակարգված մոտեցում ազգի մշակութային կյանքի ներսում, չկա ազգային կոլեկտիվ պատվիրատու:

Արեւելյան Հայաստանը, մտնելով քրիստոնյա Ռուսաստանի կազմի մեջ, նոր պայմաններում, այսինքն` 19-րդ դարում եւ 20-րդի սկզբին դանդաղ սկսեց ազգային ճարտարապետության ըմբռնման փորձ կուտակել: Ըմբռնման, ընկալման այս գործընթացը տեւեց գրեթե մի ողջ դար: Եվ ահա պատմական հաջողություն. Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո մենք տեսնում ենք, թե ինչպես է երիտասարդ, եռանդուն ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանը, արհամարհելով բոլոր դժվարություններն ու խոչընդոտները, այդ թվում եւ՝ նյութական, կենցաղային ու լեզվական, ընտանեկան ու հոգեբանական (նրա կինը հայուհի չէր), տեղափոխվում է Հայաստան, որպեսզի հարաբերությունների որոշակի համակարգի բերի երկրի մայրաքաղաքը, մյուս քաղաքներն ու գյուղերը` Հայաստանի ողջ տարածքը: Մենք բոլորս դաստիարակված ենք այդ մեծ մարդու եւ մեծ ճարտարապետի ու քաղաքաշինարարի ստեղծածով: Կարեւոր չէ, թե ինչպես ենք մենք նրան վերաբերվում, կարեւոր է ըմբռնել, որ նրա փորձն արդեն դարձել է ազգի փորձը: Ցնցողը միայն այն չէ, որ Թամանյանը նախագծում է Երեւանը` հաշվի առնելով համաշխարհային քաղաքաշինության փորձը, նա նոր էջ է բացում համաշխարհային ճարտարապետության մեջ` «նոր հայկական ոճ»: Հենց նրա ջանքերի շնորհիվ է Պետրոգրադից Հայաստան տեղափոխվում զարմանալի նուրբ, իմաստուն մի մարդ` Նիկոլայ Բունիաթովը (Բունիաթյան), որն էլ դառնում է Երեւանի գլխավոր ճարտարապետը: Հայաստան են տեղափոխվում նաեւ ուրիշ հիանալի ճարտարապետներ, ինչպես, օրինակ, Չիսլիեւը, որը շատ հետաքրքիր գործեր է արել Լենինականում: Միաժամանակ Մոսկվա ուսանելու են մեկնում երիտասարդ ճարտարապետներ: Երեւան վերադառնալով` նրանք ոչ միայն կարողանում էին հարմարվել ու ապրել այստեղ, այլեւ ստեղծում տոնի, փորձարարության մթնոլորտ, որտեղ կար ճարտարապետական գաղափարների թեժ պայքար եւ, ամենակարեւորը, տաղանդ ու մեծ հարգանք, վերին աստիճանի նրբանկատ վերաբերմունք միմյանց նկատմամբ:

Հայ աշխարհիկ ճարտարապետությունը, ինչպես արձակն ու քանդակագործությունը, ինչպես դասական երաժշտությունը, նաեւ գեղանկարչական տարբեր դպրոցների եւ առհասարակ երաժշտության նախադրյալները՝ ի հայտ եկան Առաջին Հանրապետության ստեղծման ժամանակաշրջանում, եւ կայացան Երկրորդ Հանրապետության օրոք: Կարեւոր է հասկանալ, որ ազգի երեւակայության կոլեկտիվ գեղագիտական որոնումները հարկ էր կազմակերպել ազգի եւ տվյալ տարածքի, այսինքն` պետության ներսում, քանզի հենց պետության կառուցումն է ազգի կոլեկտիվ երեւակայության ու կամքի բարձրագույն դրսեւորումը:

Թամանյանի խնդրանքով Հայաստան եկած Բունիաթյանը գլխավորեց Երեւանի ճարտարապետներին, եւ երկիրն ու ազգային արվեստը հնարավորություն ստացան գնահատելու նախկին «արեւելյան» Երեւանը, որը խառնիխուռն կառուցվել էր մինչեւ 1829թ., երբ բերդ-ամրոցը մտավ Ռուսաստանի կազմի մեջ: Պետք էր տեսնել ուրիշ քաղաք, որը դառնալու էր երկրի ծայրամասում որոշակի նախագծով կառուցված կամ վերափոխված քաղաք ստեղծելու փորձ: Այդ քաղաքը կառուցվելու էր մի շարք ճարտարապետների շնորհիվ, որոնք հիմնականում ստեղծագործում էին, այսպես կոչված, «գաղութային ճարտարապետական ոճով»: 1918թ., երբ Երեւանը հռչակվեց Հայաստանի մայրաքաղաք, այն իր ոճով էկլեկտիկ եւ ոգով չափազանց արեւելյան քաղաք էր: Եվրոպական կրթություն ստացած Թամանյանն ու Բունիաթյանը, որոնք ուսանել էին Ռուսաստանի եւ Եվրոպայի լավագույն դպրոցներից մեկում` Պետերբուրգում, վերանայեցին քաղաքի ողջ տեսքը եւ փորձեցին նոր կերպար ստեղծել` չխախտելով Երեւանի կարեւոր «դիմագծերը»: Նոր կերպարը պետք է արտացոլեր հայկական աշխարհիկ ճարտարապետության բազմադարյան ուղին: Բայց որտեղի՞ց վերցնել այդ ոճը. չէ՞ որ այն չէր պահպանվել:

Դա հսկայածավալ նախագիծ էր: Այդ, ինչպես այժմ ընդունված է ասել, Նախագծի իրական մասշտաբները մինչ օրս լիարժեք չեն գնահատվել, քանզի հայկական ճարտարապետությունը 50-ականներից հետո օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով հայացքն ուղղեց դեպի Արեւմուտքի եւ Արեւելքի (Եվրոպայից մինչեւ ԱՄՆ եւ Ճապոնիա` Կորբյուզեից ու Ռայթից մինչեւ Գրոպիուս, Աալտո եւն) էքսպերիմենտալ ճարտարապետությունը: Այստեղից էլ գալիս են նրանց կողմնորոշումներն ու գնահատականները: Այսօր, երբ փորձարարությունը դարձել է նորմա, իսկ ազատությունն ընկալվում է ոչ որպես ամենաթողություն, մենք պետք է գիտակցենք ինչպես Թամանյանի ու Բունիաթյանի, այնպես էլկոնստրուկտիվիստ-ճարտարապետների ողջ մեծությունը, որոնց ջանքերը հնարավորություն տվեցին այսօրվա ու վաղվա ճարտարապետներին դուրս գալու ազգի մշակութային կյանքում ճարտարապետության դերի ընկալման նոր մակարդակի, նաեւ նոր մարդու դաստիարակման:

Երեւանը դարձավ առաջին եւ կարեւորագույն տարածքը, որը հայ ճարտարապետների համար փորձադաշտ հանդիսացավ: Քաղաքը կառուցվում էր ինչպես դաշտավայրային հատվածում, այնպես էլ բարձունքներում, նաեւ այն թաղամասերում, որտեղ կիսաքանդ շինություններ էին: Քաղաքը կառուցվում էր եւ փոխվում, ինչպես փոխվում էին նրա բնակիչները: Քաղաքացիները` քաղաքի բնակիչները, ծնվում էին այդ նոր եւ սեփական ոճն ունեցող քաղաքում` ԽՍՀՄ մայրաքաղաքներից ամենաերիտասարդ ու ամենաարագ կառուցվող այդ քաղաքում: Մյուս կողմից` Երեւանն ազատվում էր այգիներից, ներքնաբակերից` պատիոներից, որ զարդարում էին քաղաքը եւ երեւանցիների երեկոյան զրույցների կարեւորագույն մասն էին կազմում: Երեւանը վերափոխվում էր, եւ այնքան արագ, որ անգամ երիտասարդ ճարտարապետները չէին հասցնում նախագծել եւ երբեմն բավականին հասարակ շենքեր էին ստեղծում: Երեւանի կենտրոնական հրապարակը դարձավ 20-րդ դարի ճարտարապետական գլուխգործոց, որը բացահայտում էր ազգի մեծ ներուժը, նրա հզորությունը: Քաղաքը կառուցվում էր նաեւ ծայրամասային հատվածներում, որտեղ երիտասարդ հեղափոխական ճարտարապետները նոր թաղամասեր էին կառուցում: Հենց այդ 30-ականներին կառուցվեցին հրաշալի շենքեր ու թաղամասեր: Ուզում եմ անպայման նշել Մոսկվայում Հայաստանի Ցուցադրությունների շենքը (Կ.Հալաբյան): Կառուցվեց նաեւ «Մոսկվա» կինոթատրոնի` ԽՍՀՄ-ում առաջին երկհարկանի շենքը: Այն առաջին երկհարկանի կինոթատրոններից մեկն էր անգամ Եվրոպայում: Այս շենքի ճարտարապետությունն ուժեղ զգացմունքներ է արթնացնում: Նրա ճակատամասը ցույց է տալիս, թե որքան ճիշտ ու հարգանքով են ճարտարապետները մոտեցել կինոթատրոն եկող հանդիսատեսին: Նշեմ նաեւ, որ կինոթատրոնի շենքը չափազանց ներդաշնակ է այն հրապարակում, որտեղ գտնվում է. այն համահունչ է տարբեր ոճերով կառուցված այնպիսի շենքերի, ինչպես Նկարիչների միության շենքը, «Երեւան» հյուրանոցը, Ռուսական թատրոնը, Սպորտկոմիտեի եւ ԱՕԿՍ-ի շենքերը, որն, ի դեպ, գաղութային ճարտարապետության փոքրաթիվ պահպանված շինություններից է: Սա չափազանց հետաքրքիր եւ ներդաշնակ փորձ էր, սակայն 1990-ականներին ներդաշնակությունը խախտվեց անհայտ ոճով կառուցված երկու շինությունների պատճառով... Անհարգալից վերաբերմունք, գոռոզամտություն ու ամբարտավանություն. ահա թե ինչ է տեսնում քաղաքացին` նայելով այս նորակառույց շինություններին:

Կոնստրուկտիվիզմի լավագույն օրինակ է Ազգային անվտանգության շենքը, «Մանկական աշխարհը», բավականին լավ... վերակառուցված Օպերայի եւ բալետի թամանյանական շենքը, որը քաղաքի կենտրոնի համար կարեւորագույն նշանակություն ունեցող կառույց է: Այս մոնումենտալ շինությունը քաղաքի տարբեր պարամետրերի գնահատականի մոդուլ է, օրինակ` ճանապարհի եւ մայթերի, մայթերի եւ Օպերայի շենքի, արձանների եւ մարդու, երկու կարեւոր մայրուղիների խաչմերուկ հանդիսացող հրապարակի հարաբերակցությունը:

Հայկական ճարտարապետության «ստալինյան» շրջանն ամենավատը չէր Երեւանի եւ Հայաստանի այլ քաղաքների պատմության մեջ: Այս շրջանի մասին կարելի է որոշակի իմաստով դրական արտահայտվել, քանզի, բացի շինծու, պաճուճազարդ եւ ոչ այնքան հարմարավետ բնակարաններից, այդ շինություններում որոշակի ներդաշնակություն եւ համալիր մոտեցում կա, նաեւ՝ որակով շինարարություն: Սակայն, ինչպես գիտենք, համաշխարհային ճարտարապետությունն այդ ժամանակ շատ առաջ էր գնացել: 60-ականների հայ ճարտարապետները սկսեցին յուրացնել համաշխարհային փորձը, եւ այդ ժամանակահատվածում կառուցվեցին առանձին վերցրած հետաքրքիր ճարտարապետական օբյեկտներ, թեեւ եղան եւ անհաջողություններ: Պահպանողականների անզիջում վերաբերմունքն ու նորարարների անհաշտությունը դարձան ազգային ճարտարապետության դժբախտությունը: Հաջողված նախագծերի շարքում կարելի է նշել Սարդարապատի թանգարանի շենքը, Ապարանի ճակատամարտի հուշահամալիրը (Ռ.Իսրայելյան), Եղեռնի հուշահամալիրը (Ա.Թարխանյան), մետրոյի «Բաղրամյան» կայարանը, «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը: Հետաքրքիր են մտահղացված Կամերային երաժշտության տունը, մետրոյի «Երիտասարդական» կայարանը, Աբովյան փողոցի բնակելի շենքը, որտեղ գտնվում է ճարտարապետ Ս.Քյուրքչյանի կառուցած Մանկական ստեղծագործության կենտրոնը, եւ այլն:

20-ականների կեսերից սկսած` հետաքրքիր շատ շինություններ են կառուցվել նաեւ արդյունաբերության բնագավառում:

Այս ամենը վկայում է, որ աշխարհիկ ճարտարապետության մեջ կան ոչ միայն զարգացման տարբեր ուղղություններ, այլեւ նոր ճյուղեր, ինչպես զբոսայգիների, զվարճանքի վայրերի, լանդշաֆտի եւ այլնի ճարտարապետությունը:

Համաշխարհային ճարտարապետական մտքի ողջ փորձը կարող է պատկանել նաեւ մեզ` հայերիս, սակայն, անկախ այս կամ այն ճարտարապետի տեղեկացվածության աստիճանից, մենք տեսնում ենք, թե ինչքան ցածրաճաշակ ու ցածր ինտելեկտի տեր է պատվիրատուն, որի համար ճարտարապետությունը սկսվում եւ ավարտվում է իր ամբիցիաներով եւ գոռոզամտությամբ, ինչը քրիստոնեությունը մեղք է համարում:

Հայաստանի` որպես երկրի, հայի հայրենիքի զարգացման հետ՝ նրա ճարտարապետական տեսքը, միջավայրի ընկալումը, ճաշակը, հետաքրքրություններն ու գեղագիտական նախասիրությունները կդառնան ավելի նրբաճաշակ եւ որակյալ ո՛չ միայն շինանյութի ընտրության մեջ, այլեւ գեղագիտական տեսանկյունից: Մնում է միայն սպասել այն ժամանակին, երբ ճարտարապետներն ավելի սկզբունքային կլինեն, իսկ պատվիրատուները` ավելի քաղաքակիրթ:

folding points of folded city

Folding points: A century of Yerevan
Case study: Yerevan started from 1910-2010…
 
Yerevan’s First Modern Master Plan dates 1906-1911 (Architect M. Mehrabyan). Second and the main Master Plan was designed by Aleksandr Tamanayan in 1925 (for 150’000 inhabitants). He took the idea of Garden city, which was in fashion in the beginning of century and put under his design.  While his idea was to build a modern capital for Armenian Republic, the urban structure has been changed. Based on that design only few streets and direction were protected. His plan became into reality partly. His fellow colleagues changed his design mid of twentieth century. Nowadays, rapidly growing Yerevan changes his structure by bringing few ideas from A. Tamanyan’s Master Plan and putting his idea under Local Developments.

In this poster we’ve tried to overlap the two old Master Plans with the Topography of early 2000’s and discover those point which are preserved from beginning of twentieth century. These points are Folding point; based on what we can unfold the urban layers.

 

սեմիարի արդյունքների քննարկում

հայ քաղաքաշինության գոհարներից...

 

Նորմալ երրկրներում գոնե մտ քանի պետական պաշտոնյանրե կպատժվեին...

Իսկ Երեւանում խորանումա անգրաիտությունը։

Նամակ Գեւիկ Արամյանից

Նամակ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին

 եթե ցանկանում եք կարող եք միանալ...


Նորին Սուրբ Օծություն Տ.Տ.
Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին

պատճենըª ՀՀ Վարչապետ
պրն. Տիգրան Սարգսյանին


ք. Երեւան
01 մարտ 2010թ.

Վեհափա’ռ Տեր

Ցավով իմացանք, որ ՀՀ Կառավարությունը, սույն թվականի փետրվարի 25-ին, որոշում է ընդունել` Երեւանի Աբովյան փողոց 18 հասցեում գտնվող սեփականության իրավունքով ՙՄոսկվա կինոթատրոն՚ ՍՊԸ-ին պատկանող ՙՄոսկվա՚ կինոթատրոնի ամառային դահլիճի շենքի զբաղեցրած հողատարածքն անհատույց` սեփականության իրավունքով օտարել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին` նախկինում խորհրդային իշխանության կողմից քանդված Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցու տեսքին համապատասխան տեղում նոր եկեղեցի կառուցելու համար:

Արժեւորելով հանդերձ հայ առաքելական եկեղեցու արդի դերակատարությունը անկախ Հայաստանի Հանրապետության շենացման գործում, ինչպես նաեւ գիտակցելով, որ քաղաքային տարածքների պատմականորեն ձեւավորված, ապա խեղաթյուրված միջավայրերը պետք է վերականգնվեն ու վերաիմաստավորվեն, բայցեւ այնպես գտնում ենք, որ այս նախաձեռնությունը տեղին չէ:
ՙՄոսկվա՚ կինոթատրոնի ամառային դահլիճի շենքը (ճարտարապետներ Սպարտակ Կնտեղցյան եւ Թելման Գեւորգյան) հիրավի հանդիսանում է Երեւան քաղաքի խորհրդային ուշ շրջանի լավագույն ճարտարապետական կառույցներից մեկը, որը ցավոք սրտի ըստ արժանվույն չի կիրառվել եւ խնմավել: Այն մեր քաղաքի հազվադեպ կառույցներից է, որն ունի բարձրարժեք ճարտարապետական լուծումներ ու լավագույնս ներգծված է մեր քաղաքին:

Վեհափա’ռ Տեր
Մեծագույն հարգանքով առ Հայ Առաքելական եկեղեցաշինական մեծարժեք գործունեության, գտնում ենք, որ, հատկապես այս դեպքում, սխալ է կրկնել խորհրդային անհավատ իշխանության հակապատմական սխալը եւ մշակութային մեկ այլ արժեքի հաշվին ստեղծել մեկ ուրիշը:
Մենք` ներքոստորագրողներս, մեծագույն հավատով առ Աստված եւ հարգանքով առ Ձեզ` լիահույս ենք, որ մեծահոգաբար կհրաժարվեք այս նախաձեռնությունից` ի նշան խորաթափանցության եւ հայ ժողովրդի մշակութային արժեքների նկատմամբ հարգանքի:

Հարգանքներով,